Cognitieve dissontantie

Cognitieve dissonantie in een notendop: Je gevoel gaat tegen je gedachten of mening in en dat voelt onprettig.
We maken het in de praktijk allemaal wel eens mee.

Cognitieve dissonantie kan echter ook met traumatische ervaringen te maken hebben, waarbij het slachtoffer zijn mening gaat herzien.

Een voorbeeld van cognitieve dissonantie

Een jongeman heeft altijd een Android smartphone gehad. Hij besluit een nieuwe te kopen, dit keer een Samsung (Android). De verkoper in de winkel laat hem zien dat het besturingssysteem van Apple (iOS) een stuk veiliger is. De jongeman twijfelt maar gaat uiteindelijk met de mening van de verkoper mee. Hij koopt een iPhone. Na twee weken is hij toch niet tevreden over dit besturingssysteem en komt erachter dat hij beter een Android toestel had kunnen kopen.

Wat is er gebeurd? De verkoper heeft de mening of de gedachten van de jongeman beïnvloed. Ondanks het gevoel dat de man voor een Android moest gaan, liet hij zich toch overhalen om een Apple smartphone te kopen. Hij paste zijn mening aan, hoewel dit helemaal niet met zijn gevoel strookte. Een typisch geval van cognitieve dissonantie. Binnen de marketing wordt hier veel gebruik van gemaakt.

Gedachten bepalen het gevoel, maar dit kan ook andersom het geval zijn. Hierbij zijn gevoelens van invloed op de gedachte of de mening.

Dissonantie betekenis

De betekenis van dissonantie kun je omschrijven als het naast elkaar bestaan van tegenstrijdige gegevens. In relatie met ons gevoel en gedrag zou je het als volgt kunnen zeggen:

Zodra we ons anders gedragen dan dat we vinden hoe we ons zouden moeten gedragen, ontstaat dissonantie. Dit gaat in ons systeem gepaard met een ongemakkelijk, onbehagelijk gevoel.

Nu wil datzelfde systeem deze als onprettig ervaren dissonantie graag opheffen (m.b.v. onze cognitieve vermogens) en daartoe passen we óf onze overtuiging óf ons handelen aan.
Een dergelijk proces noemt men dus cognitieve dissonantie en het overkomt ons allemaal wel eens.

Psychotherapie en cognitieve dissonantie

Binnen de psychotherapie en psychiatrie speelt cognitieve dissonantie een belangrijke rol. Bij een traumatische ervaring kan het slachtoffer zijn gedachten of mening aanpassen, waardoor deze niet meer met de oorspronkelijke gevoelens overeenkomen. Een bekend voorbeeld hiervan is het Stockholmsyndroom. Dit wordt vaker bij gijzelingen gezien.

Het Stockholmsyndroom

De gegijzelde (degene die gevangen wordt genomen) loopt een traumatische ervaring op. Wanneer dit maar lang genoeg duurt, komen gedachten en gevoelens van elkaar los. De gegijzelde kan een sympathie richting de gijzelnemer laten zien. Dit kan zelfs zo ver gaan, dat de gegijzelde medeplichtig wordt.

Het opheffen van het Stockholmsyndroom is niet zo eenvoudig. De klachten blijven aanwezig, zelfs wanneer de persoon zich in een veilige omgeving bevindt. Het Stockholmsyndroom is een extreem voorbeeld van cognitieve dissonantie en vraagt om professionele begeleiding.

Klachten als gevolg van dissonantie

Wanneer je wordt geconfronteerd met iets dat je mening of gevoel weerspreekt, treedt er spanning (stress) op. Om die stress weg te nemen, gaan we ideeën en gevoelens met elkaar in overeenstemming brengen. Cognitieve dissonantie is niets anders dan zelfbedrog. De klachten die dit met meebrengt zijn diepe emoties, maar ook het nemen van onlogische beslissingen.

Cognitieve dissonantie in relaties

Ook binnen relaties komt cognitieve dissonantie vaak voor. Je gedrag aanpassen, een ander de schuld geven of je opvattingen aan passen zijn allemaal voorbeelden van cognitieve dissonantie. Waarom gebeurt dit?Binnen een relatie zijn we op zoek naar veiligheid en geborgenheid. Dit is een verlangen dat we al vanuit de kindertijd voelen.

Een voorbeeld:
Je partner gaat vreemd en hoewel dit tegen je gevoel in gaat, vergeef je het je partner. Hij/ zij ziet dit als vrijbrief en gaat nog een keer vreemd. Zo kan het voorkomen dat iemand wel 10 keer vreemdgaat, voordat de ander uiteindelijk de relatie verbreekt.

Cognitieve dissonantie is een methode om aan de relatie vast te blijven houden. Juist omdat er zoveel behoefte is aan geborgenheid en samenzijn.

Je partner of kind slaan is nooit goed. We weten dat het fout is, maar praten het weer recht. “Hij had het verdiend” of “ze haalde mij het bloed onder de nagels vandaan”.

Met cognitieve dissonantie proberen we goed te praten wat fout is. Wie dit maar vaak genoeg doet, gaat hier uiteindelijk ook in geloven.

Opheffen van dissonantie

Cognitieve dissonantie kan stress met zich meebrengen. Om dit weg te nemen, is het belangrijk om de dissonantie op te heffen.
In het geval van een vreemdgaande partner: De ogen openen en de werkelijkheid zien.Je vindt immers dat het echt niet kan, maar je handelt er niet naar…
Rokers krijgen ook vaak te maken met stress door cognitieve dissonantie. Ze weten dat roken grote gezondheidsrisico’s met zich meebrengt, maar blijven het toch doen. Er ontstaat een knagend schuldgevoel of soms stress of andere klachten. De oplossing voor het opheffen van de dissonantie ligt voor de hand: Stoppen met roken…

Cognitieve gedragstherapie

Langdurige, hardnekkige negatieve gedachten kunnen leiden tot klachten als angst, depressie of bijvoorbeeld verslaving. Daarvoor bestaat cognitieve gedragstherapie. Hier wordt gekeken naar de wat er gebeurt en hoe je daar mee omgaat.
Bekijk hier hoe je zelf aan de slag kunt met deze oefeningen uit de cognitieve gedragstherapie>>

Auteur: Bianca Walraven